Op zoek naar duurzame antwoorden op de vragen van deze tijd

Het is me een jaar na de eerste lockdown in ons land nog steeds niet duidelijk welke maatschappijvisie er achter het huidige beleid zit. De hele tijd wordt ons voorgespiegeld dat er maar één probleem is, waarvoor er maar één oplossing bestaat. We moeten het gewoon nog even volhouden. Oorlogsretoriek gekoppeld aan angst en schuldinductie legitimeert een beleid dat niet alleen grensoverschrijdend is, maar daarenboven totaal niet duurzaam.

Zullen we de komende jaren van de ene lockdown naar de andere gaan? Moeten we ons elk half jaar opnieuw laten vaccineren tegen de zoveelste variant van het virus? En hoort gemaskerd rondlopen bij het nieuwe normaal? Zullen we ons uiteindelijk overgeven aan grenzeloze datacontrole en een gemedicaliseerd leven? Dat er in de eerste maanden paniek was is natuurlijk te begrijpen. Er is nood aan dialoog over de ideologie achter het gevoerde beleid en een verbreding van de kijk op het probleem.

Waar tot vijftig jaar geleden de kerk in onze contreien de autoriteit was, lijkt nu de wetenschap, of althans een tak daarvan, dit te zijn geworden.

Het voelt enorm machteloos een beleid te zien voeren waarin je je helemaal niet kan vinden. Dat knaagt en wringt. In mijn ogen weerspiegelt dit beleid het controle denken en het medische model van de voorbije eeuw. We hebben van de hele samenleving een ziekenhuis gemaakt. Waar tot vijftig jaar geleden de kerk in onze contreien de autoriteit was, lijkt nu de wetenschap, of althans een tak daarvan, dit te zijn geworden. Maar wat is het zingevende verhaal daarachter?

De mond gesnoerd

Al te vaak verschuilen beleidsmakers zich achter zinnen als “het virus heeft beslist dat”. Onder het mom van “het virus beslist” lijkt het of er maar één antwoord is op deze situatie. Vanuit dit vernauwd bewustzijn krijgen we bij herhaling hetzelfde verhaal: beter je best doen, meer afstand houden en het vaccin zal ons verlossen. Alle andere zienswijzen en mogelijkheden worden systematisch uit het debat geweerd. Vanaf het moment dat iemand kritische vragen stelt, wordt hij of zij de mond gesnoerd met het verwijt geen respect te hebben voor de zorg of wetenschap te ontkennen. Zo ontbreekt een fundamenteel gesprek over gezondheid en wat daaraan bijdraagt. Er is geen zingevend verhaal meer over de omgang met ziekte, lijden en dood. Het is verontrustend dat artsen onvrij lijken om een andere kijk te hebben op ziekte en gezondheid dan wat naar voren wordt geschoven als de enige juiste benadering.

Misschien ben ik niet bekwaam om daarover te oordelen, maar volgens mij kan een virus geen wetten maken. Het virus kan ook niet zelfstandig nadenken. En al zeker geen boetes uitschrijven. Al deze zaken behoren de mensen toe. Wij kunnen in principe zelfstandig nadenken, zaken overzien en proberen een antwoord te formuleren op de uitdagingen die op ons pad komen.

Als we niet naar de oorzaak van het probleem kijken, maar enkel het symptoom proberen weg te krijgen, zullen we uiteindelijk allemaal ziek worden.

Ik kan mij net zoals vele duizenden medeburgers niet vinden in de antwoorden die op dit moment geformuleerd worden. Het symptoom isoleren en er alles aan doen om dit symptoom weg te krijgen, is geen duurzaam antwoord. Het symptoom wordt niet begrepen in relatie tot de mens en zijn omgeving. Dat is helaas standaard in onze westerse geneeskunde. Dit kan alleen maar slecht aflopen op langere termijn. Als we niet naar de oorzaak van het probleem kijken, maar enkel het symptoom proberen weg te krijgen, zullen we uiteindelijk allemaal ziek worden.

De tijd dat de patiënt gewoon de dokter moet gehoorzamen, zonder enige inspraak of idee waarom is - dacht ik - al lang voorbij. Kritisch zijn voor het beleid lijkt als vloeken in de kerk. Mensen hebben wellicht heel uiteenlopende redenen om het niet eens te zijn met het gevoerde beleid. Ik zag het voorbije jaar vele etiketten passeren voor mensen zoals ik. Van corona-ontkenner en complotdenker over antivaxer tot respectloze egoïst of zelfverklaarde wetenschapper. Het dragen van een mondmasker is plots een teken van beleefdheid en je laten vaccineren een uiting van burgerzin. Wie heeft dat voor ons verzonnen? Welke visie op samenleven en gezondheid zit hierachter?

Magische handeling

Willen we een hyper-steriele samenleving waar ziekte en dood worden verbannen? Waarom moet een hele gezonde generatie al een jaar lang ongezonde dingen doen? Waarom moet je bijvoorbeeld je handen en spullen ontsmetten voor het vermijden van een luchtweginfectie? Alcohol is niet alleen neurotoxisch, het doodt alle gezonde bacteriën die we nodig hebben om gezond te blijven. Al vrij vroeg in deze crisis was duidelijk dat besmettingen vooral plaatsvinden via de aerosolen die blijven hangen in gesloten ruimtes. Het dragen van een mondmasker in open lucht is vooral bedoeld om de angst voor het virus erin te houden, maar heeft hoogstwaarschijnlijk nauwelijks praktisch nut. Dit werd door de leidende virologen in de media zelf zo gesteld. Toch dragen we dat netjes en sta ik daar dagelijks met verbazing naar te kijken. Is het een soort magische handeling waardoor mensen echt denken dat dit het probleem gaat oplossen? Of is het uit angst voor onwaarschijnlijk hoge boetes? Als je kinderen absurde dingen laat doen met de dreiging voor een straf en met als uitleg “omdat ik het zeg!” verlies je als ouder alle vertrouwen.

We leven al decennia uit verhouding met de natuur. Dat wordt steeds schrijnender.

Waarom creëren we zoveel maatschappelijke, psychologische, ecologische en economische ellende om één ziekte te vermijden? Wie heeft bedacht dat dit respectvol is voor de zorg? Ons gezondheidssysteem behoort tot één van de beste van de wereld. Daar mogen we trots op zijn. Er is echter een keerzijde. Niet alleen het lichaam, maar zelfs ons gedrag wordt meer en meer gemedicaliseerd. Ons vermogen om met ziekte en dood om te gaan is afgenomen. We accepteren dit niet meer als een natuurlijk gegeven. We leven al decennia uit verhouding met de natuur. Dat wordt steeds schrijnender. Denken dat we dat oplossen met ongezonde maatregelen en vaccinatie is een illusie, hoewel vaccinatie wellicht op korte termijn heel wat levens kan redden. Daarnaast is veilig verdwijnen achter computerschermen niet mijn beeld van een gezonde samenleving. Daarvoor zijn echte fysieke contacten nodig.

Daadkracht

Wij zijn de enige diersoort die al verscheidene generaties natuurlijke selectie omzeilt. We hebben de voorbije honderd jaar de kindersterfte enorm kunnen terugdringen. We kunnen kinderen maken, waar het via natuurlijke weg niet mogelijk is. En we kunnen mensen veel langer in leven houden. Maar waar ligt de grens? Op individueel niveau is dat allemaal te begrijpen. Ik wil dat iedereen die ik liefheb, blijft leven. Voor altijd. Op niveau van de soort is dat natuurlijk onhaalbaar en zelfs onwenselijk.

In elke diersoort met over populatie ontstaan ziektes. In de industriële veeteelt lost men dat op met tonnen medicatie. In de biologische landbouw maken ze andere keuzes: meer diverse en sterkere rassen in kleinere populaties, grotere weides en kwaliteitsvol voer. Het vlees dat mensen op hun bord krijgen, komt merendeels van dieren die nooit daglicht hebben gezien. Dat zijn zieke dieren die door medicatie in leven worden gehouden. Is dit het model waarop onze gezondheidszorg is gebaseerd? Waarom kunnen we niet kiezen voor gezondheid op langere termijn?

De daadkracht die het voorbije jaar getoond werd in het nemen van maatregelen, zou perfect ingezet kunnen worden om duurzame maatregelen te nemen. Roken, drinken en ongezond eten vergroten de kans dat je op spoed belandt met vijftig procent, volgens de CEO van UZ Brussel. Langdurige blootstelling aan stress kan, omwille van de destructieve impact op ons immuunsysteem, zeker aan dit lijstje worden toegevoegd. Zijn het onverantwoorde burgers die zich aan dit gedrag zondig maken? Zijn zij het die ons gezondheidssysteem overbelasten? Waarom vinden we het niet erg dat er jaarlijks 6,7 miljoen mensen wereldwijd sterven aan de gevolgen van luchtvervuiling? (bron: Vrtnws) Dat dagelijks duizenden kinderen aan ondervoeding sterven, lijken we ook niet zo erg te vinden.

Utopie

Het gevoerde coronabeleid heeft problemen die al decennia speelden uitvergroot. Meer telewerken is zeker een winst voor het klimaat. Maar de auto promoten ten koste van het openbaar vervoer dan weer helemaal niet. De blijvende druk op consumeren ook niet. Dagelijks versturen goedkope Chinese webwinkels 70.000 pakjes alleen al naar Nederland (bron: Lubach op zondag).

Is schone lucht, zuiver water en een leefbaar klimaat een utopie geworden? Ik wil me daar niet bij neerleggen. Ik heb moeite om te accepteren dat we in de toekomst steeds afhankelijker worden van de farma- en de data-industrie om in leven te blijven. In Engeland heeft Boris Johnson na het doormaken van COVID-19 het beleid drastisch omgegooid door in te zetten op gezondheid. Zo wil hij bijvoorbeeld een verbod op het goedkoop aanbieden van ongezonde drank en voeding bij de kassa’s van de supermarkten. (bron: De Volkskrant)

Omwille van mijn luxepositie heb ik enige schroom om te spreken. Ik woon in een huis met tuin in een dorp nabij het groen, op één van de veiligste plekken op aarde. Ik heb drie fantastische kinderen en een geweldige partner. Als zelfstandige heb ik voorlopig geen gebrek aan werk. Ik heb een paar diploma’s en haal veel voldoening uit mijn leven en werk. Ik kan mezelf gezond houden door overwegend vers, biologisch en vegetarisch te eten, veel te bewegen in open lucht en warme sociale contacten te onderhouden. Door een veelheid aan trainingen en therapie is mijn veerkracht ten aanzien van psychologische en sociale stress enorm toegenomen. Die luxepositie geeft me de mogelijkheid om op wat grotere afstand te kijken naar wat er zich momenteel in de wereld afspeelt. Door mijn werk kom ik frequent in contact met mensen die heel uiteenlopende ervaringen hebben. De verpleegkundige die dagelijks mensen ziet sterven, de zelfstandige die het water aan de lippen staat, de ouder die geniet van het thuiswerken en de ouder die het niet meer ziet zitten om alles te combineren. Voor mij is het vanzelfsprekend dat lichaam, gedrag, emoties, gedachten en context een logisch samenhangend geheel vormen. Ik zie rondom mij heel veel fragmentatie. Dat leidt tot een zingevingscrisis, met bijbehorende chaos en polarisering.

Het behoort tot de kern van een democratie dat alle belangen naast elkaar gelegd worden en met elkaar in dialoog gaan.

Het behoort tot de kern van een democratie dat alle belangen naast elkaar gelegd worden en met elkaar in dialoog gaan. Dat is een moeilijke oefening in een geglobaliseerde wereld. Echter noodzakelijk om weer een gevoel van ‘samen’ te krijgen. Niet een opgelegd ‘samen’, maar een diepgevoelde verbinding met elkaar en de omgeving waarin we leven. Het is mijn wens dat het doordrukken van één visie stopt en er in dialoog ruimte wordt gemaakt voor andere opties. Ik denk daarbij aan echt investeren in en waarderen van de zorg. Het integreren van alle wijsheid die is opgedaan in verschillende disciplines van geneeskunde en gezondheidsbevordering. Het menswaardig afscheid nemen van stervenden. Lijden en ziekte opnieuw een plaats geven in onze samenleving. En ondertussen uiteraard aan de oorzaak van het probleem werken door het stimuleren van biodiversiteit, duurzame energie, bio landbouw, degrowth economie, lokale handel en het versterken van het sociale weefstel. In het rijk van Koning Arthur ging het goed als iedereen aan tafel een gelijkwaardige plek innam. De koning inbegrepen. Vanaf het moment dat één ridder alles voor de rest ging bepalen, was het rijk in gevaar.

Het voorbije jaar heeft heel waardevolle dingen in ons bewustzijn gebracht. Zoals het belang van stilte en het besef van wat echt essentieel is. De mens heeft zichzelf van zijn meest creatieve en solidaire kant laten zien. Er is ook bitter en scherp gevochten om het patent op de waarheid of het getroffen eigen belang. Het stemt me nederig dat er niet één waarheid is. Het is mijn hoop dat we door dialoog met elkaar duurzame antwoorden kunnen vinden op de vragen van deze tijd. En zo met elkaar bouwen aan de maatschappij van morgen.

(Deze tekst verscheen eerder op De Onderstroom)