top of page

De Pioniers #1: dromen van een humane toekomst met JEAN-LOUIS LAMBORAY


“Fundamenteel zijn mensen verbanden”, zegt Jean-Louis Lamboray, de arts en gezondheidswetenschapper die zich zijn hele loopbaan wereldwijd heeft ingezet voor zelfsturende gemeenschappen en dito gezondheidscentra. Een rijk leven dat hem met een ervaren blik laat kijken naar de huidige COVID-crisis, en doet dromen over hoe het misschien anders en beter kan.


- longread -




Louter individuele successen en voldoening halen, is voor Jean-Louis nooit genoeg geweest. Reeds als scoutsleider liet hij de beslissingen over aan de jongelui die hij begeleidde, en liet hij hen hun kracht en creativiteit ontdekken. Toen één van de professoren op het einde van zijn artsenstudies vroeg welke specialisatie hij nu zou kiezen, met zijn schitterende resultaten, bulderlachte deze man bij Jean-louis’ antwoord: “Gezondheidscentra gaan oprichten in Congo.” Dat iets doen voor het collectief voor hem veel waardevoller was dan een eigen carrière uitbouwen, leek in geneeskundige kringen enigszins minderwaardig.


“Maar dat telde voor mij niet”, legt Jean-Louis uit. “Mijn innerlijke kompas is altijd vreugde geweest. Ik liet me intuïtief leiden in mijn professionele keuzes, naar wat me op dat moment gelukkig maakte. Het waarderen en celebreren van de groei in anderen, is iets wat me altijd veel plezier heeft geschonken.” En dus trok hij naar Zaïre om daar de gezondheidscentra te gaan hervormen. “Het toen uitgezette plan wordt tot op de dag van vandaag gebruikt, ondanks de staat en de ellendige staat van de staat”, aldus Jean-Louis.


Collectief verstand


Wat was er dan zo bijzonder aan deze aanpak? Het komt neer op wat Frédéric Laloux, auteur van de bestseller Reinventing Organisations, zegt over de werkwijze van Jean-Louis en zijn team: “Trust makes ordinary people do extraordinary things.” Nogal vaak gaan overheden of buitenlandse organisaties ervan uit dat de lokale bevolking niet te vertrouwen is of niet intelligent genoeg om zelf zaken in handen te nemen. Jean-Louis: “Zo durfde men in ruraal Congo de verantwoordelijkheid niet in de handen van de verpleegkundigen leggen om medicatie tegen TBC toe te dienen, omdat dit product ook voor andere ziekten kon worden ingezet, maar TBC de prioriteit kende. Echter wij gaven hun dit vertrouwen en deze verantwoordelijkheid wél. Guess what: nooit in àl die jaren is het medicijn voor iets anders dan TBC gebruikt. We leerden de lokale verpleegkundigen de ziekte diagnosticeren met een spiegelmicroscoop en zelf behandelen, zodat geen externen nodig waren.”


Jean-Louis leerde dat het collectieve verstand een veel effectiever instrument is bij uitbraak van een ziekte, dan autoritair ingrijpen.

Jean-Louis leerde dat het collectieve verstand een veel effectiever instrument is bij uitbraak van een ziekte, dan autoritair ingrijpen. In sommige landen en regio’s kon hij daar letterlijk de positieve effecten van waarnemen. Wanneer je beroep doet op het vermogen tot zelfsturing van gemeenschappen, op ‘ownership’ waarbij je de kwaliteit van de verbindingen tussen mensen waardeert, kunnen grootse dingen gebeuren. Regio’s waar het op deze manier werd aangepakt, bleken dan ook grotere successen te boeken op gezondheidsvlak, dan waar regels streng van bovenaf werden opgelegd, zonder voeling met de lokale bevolking. “The human side bleek ontzettend belangrijk wanneer je het proces van de problematiek daadwerkelijk wou beïnvloeden”, zegt Jean-Louis.


Bewustwordingsproces


Deze overtuiging werd nog verder gevoed door zijn ervaringen met de AIDS-epidemie. Hij werkte inmiddels in Washington voor de World Bank en UNAIDS en merkte dat de zeer materiële, technische benadering leemtes blootlegde. AIDS behandelen was veel meer dan informeren over HIV, therapie voor SOA’s, condooms en medicatie verstrekken. Jean-Louis: “Ik voelde dat de louter medische aanpak, niet genoeg was. Er moest ook ingezet worden op het gedrag van mensen – hen zelfbewust maken van hoe de ziekte ineenzit, hoe ze zelf het heft in handen kunnen nemen om de uitbreiding tegen te gaan. Louter zaken aanreiken was niet genoeg, er moest ook een bewustwordingsproces op gang worden gebracht.”


Toentertijd was Jonathan Mann, een van de kopstukken bij WHO en CDC, nog iemand die zich heel erg inzette voor mensenrechten. “In al zijn speeches legde hij hier de nadruk op”, verklaart Jean-Louis. “Waar is dat verloren gegaan? Hoe zijn we in deze huidige mindset beland, die louter nog technocratisch omgaat met gezondheid?” Later, toen hij naar Noord-Thailand trok om zicht te krijgen op hoe men daar de AIDS-epidemie aanpakte, kreeg Jean-Louis nog meer eyeopeners voorgeschoteld. Hij merkte dat zichtbaarheid voor organisaties als de WHO en de VN een doel op zich is. Belangrijker dan faciliteren en zorgen dat iets kon worden opgelost, was het voor deze organisaties om volop de spotlights richten op een probleem, zoals AIDS of Ebola, en daarvoor aanzienlijke geldstromen te genereren.

Hij merkte dat zichtbaarheid voor organisaties als de WHO en de VN een doel op zich is.

Jean-Louis: “Groot was mijn verbazing dan ook dat, wanneer in Noord-Thailand de AIDS-cijfers drastisch leken te dalen, het model van de WHO geen ruimte gaf voor succes of vooruitgang. Het idee van een schrikbarende epidemie moest in stand gehouden worden, dat was duidelijk. De ook nu nog steeds gehanteerde modellen dienen voornamelijk om angst aan te jagen, niet om succes te boeken. Op een groot congres in Thailand werd dan ook geen woord gezegd over het feit dat de noordelijke regio het bijzonder goed deed, en hoe dit werd aangepakt.”


Jean-Louis: “Wanneer de Thaise overheid het AIDS-beleid en zelf de communicatie begon te beheren, merkte men dat er serieuze inspanningen moesten worden gedaan om de negatieve effecten van de schrikcampagne van de VN ongedaan te maken. Mensen moesten weer leren dat liefde iets moois is, en seksuele relaties omarmd mochten worden. Schrik aanjagen leidt tot ostracisme en discriminatie. Mensen met HIV werden uitgesloten uit angst voor de ziekte, men wilde niet met hen eten, slapen of ze kregen geen job.”


Mensen moesten weer leren dat liefde iets moois is, en seksuele relaties omarmd mochten worden. Schrik aanjagen leidt tot ostracisme en discriminatie.

Gezamenlijk dromen


Samen met zijn ploeg besloot Jean-Louis met alle inzichten die hij opdeed, een nieuwe organisatie op te richten. The Constellation zet zich sinds 2004 wereldwijd in om gemeenschappen hun eigen potentieel en zelfsturende kracht te doen ontdekken – gebaseerd op zelfevaluatie, diepmenselijke connecties en communicatie. “Banden creëren, een gemeenschappelijke ruimte openen, gezamenlijk dromen, dat is wat blijkt te werken”, legt Jean-Louis uit. “Zelforiëntatie en waardering van wat er reeds bestaat in een gemeenschap – een proces dat diep genoeg gaat om de collectieve energie te laten ontplooien, mensen aan te wakkeren en zelf actie te laten ondernemen.”


“Banden creëren, een gemeenschappelijke ruimte openen, gezamenlijk dromen, dat is wat blijkt te werken”

Heel belangrijk hierbij is het openstaan om te ‘leren’, om ervaringen te integreren en om te zetten naar nieuwe manieren van handelen. “Hiervoor moet je jezelf kwetsbaar kunnen opstellen”, verduidelijkt Jean-Louis. “Je moet in je gevoel komen en je openstellen voor feedback van anderen en fundamentele vragen over je aanpak. Bijvoorbeeld in de COVID-crisis zouden we meer kunnen luisteren naar hoe andere landen het aanpakken, en dan meer specifiek de landen waar de pandemie beter lijkt te evolueren. Hiervoor is een zekere nederigheid nodig, het besef dat je niet alwetend bent, en veel kunt leren van anderen. Zo vaak heb ik versteld gestaan van de processen in wat men ‘ontwikkelingslanden’ pleegt te noemen. Op zoveel vlakken zijn ze ontwikkelder dan ons, bijvoorbeeld in de manier waarop ze groepsgesprekken houden en collectieve beslissingen nemen. Wij zijn conflictangstig en vegen nogal snel zaken onder de mat. Terwijl het net heel vruchtbaar kan zijn om zaken te laten rijpen, grondig te onderzoeken en dan pas naar oplossingen te zoeken, als je het probleem grondig begrepen hebt.”


Altruïsme


Misschien is dat exact wat in de COVID-crisis mank liep. Er waren reeds eenduidige, radicale oplossingen vóór het probleem deftig in kaart werd gebracht. Er werd ongenuanceerd gepleit voor één uitweg, zonder grondig onderzoek naar wat werkelijk aan de hand was. Jean-Louis: “In het begin van de crisis begreep ik de aanpak absoluut. Maar daarna begon ik, met in het achterhoofd mijn expertise, toch kritischer te kijken naar hoe men te werk ging. Ik zie een aantal zaken die ons naar een bepaalde tunnelvisie hebben geleid, waar we tot op de dag van vandaag nog moeilijk uit lijken te raken. We hanteren momenteel het paradigma dat we de natuur kunnen beheersen en oneindig kunnen exploiteren. Maar het is een illusie dat we een virus kunnen stopzetten – virussen en bacteriën hebben altijd deel uitgemaakt van ons lichaam, ons microbioom, en zullen nooit verdwijnen. Dat antropomorfisme om van een virus onze vijand te maken, vind ik ridicuul. We moeten zoeken hoe we in vrede kunnen leven als een deel van de natuur.”


We hanteren momenteel het paradigma dat we de natuur kunnen beheersen en oneindig kunnen exploiteren. Maar het is een illusie dat we een virus kunnen stopzetten.

“Ten tweede is winstbejag de dominante motor van onze huidige samenleving. Denkend aan de quote van Michael Douglas in de film Wall Street: ‘Greed is good. Greed is right. Greed works (…).’ Zolang we in deze overtuiging verkeren, en eigenbelang vooropstaat, gaan we voorbij aan de essentie van wat een humaan georiënteerde maatschappij drijft, aan onze intrinsieke neiging naar altruïsme. Ook ontstellend is de wijze waarop de technologische aanpak heden de bovenhand haalt, en bijna het enige antwoord wordt. Volgens mij: It’s necessary but not sufficient. De maatschappij lijkt verkleuterd en verwacht alle heil van bovenaf – the welfare state, zoals Lord Beveridge het noemde. Maar men vergeet dat hij net voor zijn dood zei: ‘I forgot the people’.”


“Tot slot lijkt me een grote leemte in het huidige beleid, het feit dat men weinig beroep doet op de collectieve intelligentie en individuele verantwoordelijkheid. De democratie is op dit moment morsdood volgens mij. De lokale, bottom-up werking waarin iedereen zijn of haar stem kan laten horen, en natuurlijke, menselijke verbindingen mogen ontstaan, bestaat niet meer. Je ziet het zelfs in de gezondheidszorg, die volledig in het management paradigm is ondergedompeld. Zelfs een glas water dat overhandigd wordt aan een patiënt, moet in de computer worden geregistreerd. Verpleegkundigen krijgen niet meer de tijd om even op bed te gaan zitten en te luisteren naar hun patiënt. In de plaats komt nu een mechanische doorverwijzing naar een psycholoog.”


Vertrouwen


Een tijd geleden fietste Jean-Louis van zijn thuisbasis Grez-Doiceau naar Avignon. Een fietstocht met een missie, getiteld ‘A la recherche d’un con’. Zijn doel? Niet alleen genieten van de natuur en het landschap, maar ook peilen naar de ware aard van de mensen die hij ontmoet. Als we het huidige maatschappelijke klimaat moeten geloven, is er behoorlijk wat mis met de staat van de mensheid. Kunnen we de ander nog vertrouwen? Vinden we nog een gemeenschappelijke basis? Het antwoord bleek absoluut ‘ja’. Op elke halte werd hij vergast op intense gesprekken en vervullende ontmoetingen. Zijn conclusie: “Le seul con que j’ai trouvé c’est moi.”


Jean-Louis: “Het deed me inzien dat het hier en nu, maar ook in de toekomst, daarover moet gaan: een verzoening vinden ondanks meningsverschillen, het herwaarderen van de essentiële verbinding tussen mensen, en dat is iets wat voorbijgaat aan het redelijke, het rationele. Het is iets veel diepers, deze ervaring dat we allemaal geconnecteerd zijn, en het uiteindelijk samen moeten doen.”


Het brengt me naar de finale vraag: kunnen we optimistisch zijn wat de toekomst betreft? Jean-Louis: “Heel eenvoudig: we weten het niet. We zitten op een scharniermoment en het kan twee richtingen uit. Ofwel gaan we naar ‘China light’ waarbij het huidige paradigma blijft bestaan, winstbejag ons leidt, we verwachten dat de overheid en de technologie alles zullen oplossen, desnoods met militaire hand. Maar dan zie ik ons zo in de afgrond storten.


“Of we slagen er toch in het tegenovergestelde te doen: we smeden weer krachtige banden en herwaarderen onze menselijke relaties. Misschien heeft anderhalf jaar social distance ons wel geleerd hoe ‘uitdrogend’ het isolement is, en hoezeer het samenzijn een kapitale motivatie is in ons bestaan. Ik droom van burgersenaten in elke gemeente, waar de vragen en ideeën vanuit het volk komen, en politici weer ten dienste staan van de gemeenschap, dienstbaar zijn. Een besmettelijk positivisme dat overspringt van kring naar kring, niet gedreven door de ratio, maar door een sprankelende intuïtie, essentiële humane waarden en verbindingen, en een steeds verder uitdijende, aanstekelijke groepsenergie. Of in de woorden van Osho: ‘The mind is a beautiful servant, but a dangerous master.’”



Bewerking video: Brecht Wouters

 

Lees ook het boek van Jean-Louis: ‘What makes us human? The Story of a Shared Dream’, Jean-Louis Lamboray, The Constellation, 2016


Meer info over The constellation

1.847 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven
bottom of page